[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Sądzi-my, że jest to warte przytoczenia, ponieważ"w znacznym stopniu kłóci się z dotychczaso-wą wiedzą psychologiczną o człowieku.Ponowoczesną koncepcję człowieka trud-no zrozumieć bez zanalizowania podstawo-wych opozycji między nowoczesnością i po-nowoczesnością.Najważniejsza z tych opo-zycji dotyczy stałości i zmienności.Doktry-nalną cechą nowoczesności było to, co stałe,na przykład:(1) rzeczywistość - w odróżnieniu od złu-dzenia,R~IYII(A 1.3(2) głębia - w odróżnieniu od powierzchow-ności,(3) istota rzeczy - w odróżnieniu od obja-wów,(4) powtarzalność - w odróżnieniu od loso-wości i epizodyczności,(5) stabilność - w odróżnieniu od zmien-ności,(6) trwałe dążenia-w odróżnieniu od kapry-su i zachcianki itp.Doktrynalną cechą ponowoczesności jestprzelotność, tymczasowość, poszukiwanieprzyjemności, zanik trwałych związków, za-nik jednego postulowanego ideału człowieka.Bauman pisze: "Osobowość iście ponowo-czesna wyróżnia się brakiem tożsamości.Jejkolejne wcielenia zmieniają się równie szyb-ko i gruntownie, co obrazy w kalejdoskopie"(1993, s.14).Tendencje typowe dla ponowoczesnej koncepcji człowieka realizują się na cztery spo-soby i uosabiane są w czterech wzorcach postępowania, dla których Bauman proponu-je metaforyczne nazwy:(1) Spacerowicz - dążący do wolności i unikający ograniczeń przez to, że stroni ódtrwałych i bliskich kontaktów z ludźmi.Jego kontakty z innymi są co najwyżej po-wierzchowne.Ulubioną przestrzenią spacerowicza są arkady, deptaki, ciągi handlo-we, wybiegi pokazów mody Nigdzie nie zatrzymuje się na dłużej, niczego nie mu-si zapamiętywać, unika zdarzeń rozciągniętych w czasie.Jest to poszukiwacz"błyskotek" dających zadowolenie.(2) Włóczęga - traktujący życie jak kolekcję przystanków, które szybko się opuszcza.Powodowany ciągłym deficytem bodźców, poszukuje odmiany, zmienia trasy swo-jej włóczęgi.Unika przywiązywania się do czegokolwiek i kogokolwiek, unika sil-niejszych uczuć, przyjemności upatruje w zmianie.(3) Turysta - kolekcjoner wrażeń i opowieści.Najbardziej przezeń poszukiwana jestodmienność, nowość, inność.Urzeczywistnia to na marginesie "prawdziwego" ży-cia.Pragnienie wrażeń i opowieści realizuje wtedy, gdy tymczasowo opuszcza dom.(4) Gracz - miłośnik życia w świecie ryzyka.Celem gracza jest wygrywanie: zgodniez regułami, ale bez litości i bez sympatii dla innych.Z drugiej strony jednak obo-wiązuje go reguła niechowania urazy do wygrywającego wtedy, gdy sam przegry-wa.Gra, rozgrywka jest tu epizodem, zamkniętą całością, źadna gra nie ma swojejhistorii.PSlICH0L0GICZNE KONCEPCJE CZt0WIEKA S %Łatwo zauważyć, że podstawowy mecha-nizm zachowania jest wspólny dla czterechopisanych w ramce 2.3 wzorców postępowa-nia.Jest to deficyt bodźców, potrzeba wrażeń,poszukiwanie nowości.Jest to także przelot-ność, krótki zakładany czas kontaktu z obiek-tem.Jest to też koncentracja na przyjemnościi różnorodnych formach jej osiągania.Różni-ce w sposobach redukowania wspomniane-go deficytu również nie są zbyt duże.Zda-niem Baumana, wszystkie te wzory po-stępowania istniały wcześniej, teraz jednakprzeszły z marginesu do centrum życia spo-łecznego.Co więcej, wzory te współwystępu-ją u tych samych ludzi, mieszają się wzajem-nie i przenikają.2.2.8Koncepcje potoczneczłowiekaKoncepcje potoczne odegrały znaczącą rolęw kształtowaniu się psychologii.Tomasz Ma-ruszewski (1983) trafnie zauważył, że szcze-gólnie psychologia poznawcza nobilitowałateorie potoczne.Byłoby jednak grubymuproszczeniem, gdyby poznawcze koncepcjetraktować jako nieco ulepszone wersje kon-cepcji potocznych.Koncepcje potoczne trudno jest opisywaćod strony merytorycznej.Przede wszystkimdlatego, że są silnie nasycone wartościowa-niem, że najczęściej składają się z niewielkiejliczby założeń lub twierdzeń, że twierdzeniate nie stanowią systemu logicznie spójnego,a nade wszystko dlatego, że koncepcje te ma-ją instrumentalny charakter wobec doraż-nych potrzeb i interesów podmiotu, któryje podziela (Furnham, 1988; Łukaszewski,1997).Podstawowa właściwość tych koncepcji togeneralizacja określonego przekonania (naprzykład "ludzie już tacy są'~ dotyczącego lu-dzi i założenie, że rozpatrywane cechy sąwspólne dla wszystkich (por.Furnham,1988).Koncepcje te wprawdzie dopuszczają różniceindywidualne, ale na ogół nie w zakresie ce-chy, której dotyczą.Okazuje się, że podstawowe właściwości,traktowane jako ważne wymiary koncepcjiludzkiej natury, są niezbyt liczne (Łukaszew-ski, 1997; Wrighstman, 1974):(1) zaufanie - nieufność (czy ludzie są godnizaufania?) ;(2) silna wola - słaba wola (czy ludzie moty-wowani są wewnętrznie?);(3) racjonalność - irracjonalność (czy ludziekierują się regułami logicznymi, czy sąraczej impulsywni?);(4) altruizm, a także współpraca - egoizm,a także rywalizacja (czy ludzie kierują sięw swoim działaniu interesem wspólnym,czy osobistym?);(5) niezależność - konformizm (czy ludziesą w swych działaniach autonomiczni,czy raczej zależni od innych?);(6) różnorodność - podobieństwo (czy lu-dzie są podobni do innych i czy zmienia-ją się w czasie?);(7) złożoność - prostota (czy ludzi możnazrozumieć, czy są raczej niezrozumiali?);(8) kompetencja - bezradność (czy ludzie sąsprawcami, czy pionkami?);(9) uczciwość (także sprawiedliwość, prawo-rządność) - naruszanie norm (czy ludziepostępują zgodnie z normami moralnymii/lub prawnymi?);(10) dobro - zło (czy ludzie z natury swojej sądobrzy, czy źli?).Najbardziej eksploatowanym wymiarem po-tocznych koncepcji człowieka jest wymiarostatni (Łukaszewski, 1994).Koncepcje potoczne są niezbyt wyrafino-wane metodologicznie, zazwyczaj odwołująsię do dość powierzchownych wyjaśnień -najczęściej do reguły przyczyny wystarczają-cej (Kelley, 1971).Wegner i Vallacher (1977)oraz Łukaszewski (1997) opisali najważniej-sze własności tych teorii:(1) Potoczne koncepcje są kategoryczne,a ich twierdzenia skrajne i rozstrzygające(coś jest albo nie jest: "zawsze", "nigdy",H S HISTORIA I TEORIE PSlftH0L061tZHE"ponad wszelką wątpliwość" - to typoweokreślenia).Są to cechy charakterystycz-ne dla funkcjonowania struktur dogma-tycznych i zamkniętych (Malewski,1975;Rokeach, 1960).Być może skrajność są-dów bierze się z silnego nasycenia tychkoncepcji emocjami [ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl trzylatki.xlx.pl
.Sądzi-my, że jest to warte przytoczenia, ponieważ"w znacznym stopniu kłóci się z dotychczaso-wą wiedzą psychologiczną o człowieku.Ponowoczesną koncepcję człowieka trud-no zrozumieć bez zanalizowania podstawo-wych opozycji między nowoczesnością i po-nowoczesnością.Najważniejsza z tych opo-zycji dotyczy stałości i zmienności.Doktry-nalną cechą nowoczesności było to, co stałe,na przykład:(1) rzeczywistość - w odróżnieniu od złu-dzenia,R~IYII(A 1.3(2) głębia - w odróżnieniu od powierzchow-ności,(3) istota rzeczy - w odróżnieniu od obja-wów,(4) powtarzalność - w odróżnieniu od loso-wości i epizodyczności,(5) stabilność - w odróżnieniu od zmien-ności,(6) trwałe dążenia-w odróżnieniu od kapry-su i zachcianki itp.Doktrynalną cechą ponowoczesności jestprzelotność, tymczasowość, poszukiwanieprzyjemności, zanik trwałych związków, za-nik jednego postulowanego ideału człowieka.Bauman pisze: "Osobowość iście ponowo-czesna wyróżnia się brakiem tożsamości.Jejkolejne wcielenia zmieniają się równie szyb-ko i gruntownie, co obrazy w kalejdoskopie"(1993, s.14).Tendencje typowe dla ponowoczesnej koncepcji człowieka realizują się na cztery spo-soby i uosabiane są w czterech wzorcach postępowania, dla których Bauman proponu-je metaforyczne nazwy:(1) Spacerowicz - dążący do wolności i unikający ograniczeń przez to, że stroni ódtrwałych i bliskich kontaktów z ludźmi.Jego kontakty z innymi są co najwyżej po-wierzchowne.Ulubioną przestrzenią spacerowicza są arkady, deptaki, ciągi handlo-we, wybiegi pokazów mody Nigdzie nie zatrzymuje się na dłużej, niczego nie mu-si zapamiętywać, unika zdarzeń rozciągniętych w czasie.Jest to poszukiwacz"błyskotek" dających zadowolenie.(2) Włóczęga - traktujący życie jak kolekcję przystanków, które szybko się opuszcza.Powodowany ciągłym deficytem bodźców, poszukuje odmiany, zmienia trasy swo-jej włóczęgi.Unika przywiązywania się do czegokolwiek i kogokolwiek, unika sil-niejszych uczuć, przyjemności upatruje w zmianie.(3) Turysta - kolekcjoner wrażeń i opowieści.Najbardziej przezeń poszukiwana jestodmienność, nowość, inność.Urzeczywistnia to na marginesie "prawdziwego" ży-cia.Pragnienie wrażeń i opowieści realizuje wtedy, gdy tymczasowo opuszcza dom.(4) Gracz - miłośnik życia w świecie ryzyka.Celem gracza jest wygrywanie: zgodniez regułami, ale bez litości i bez sympatii dla innych.Z drugiej strony jednak obo-wiązuje go reguła niechowania urazy do wygrywającego wtedy, gdy sam przegry-wa.Gra, rozgrywka jest tu epizodem, zamkniętą całością, źadna gra nie ma swojejhistorii.PSlICH0L0GICZNE KONCEPCJE CZt0WIEKA S %Łatwo zauważyć, że podstawowy mecha-nizm zachowania jest wspólny dla czterechopisanych w ramce 2.3 wzorców postępowa-nia.Jest to deficyt bodźców, potrzeba wrażeń,poszukiwanie nowości.Jest to także przelot-ność, krótki zakładany czas kontaktu z obiek-tem.Jest to też koncentracja na przyjemnościi różnorodnych formach jej osiągania.Różni-ce w sposobach redukowania wspomniane-go deficytu również nie są zbyt duże.Zda-niem Baumana, wszystkie te wzory po-stępowania istniały wcześniej, teraz jednakprzeszły z marginesu do centrum życia spo-łecznego.Co więcej, wzory te współwystępu-ją u tych samych ludzi, mieszają się wzajem-nie i przenikają.2.2.8Koncepcje potoczneczłowiekaKoncepcje potoczne odegrały znaczącą rolęw kształtowaniu się psychologii.Tomasz Ma-ruszewski (1983) trafnie zauważył, że szcze-gólnie psychologia poznawcza nobilitowałateorie potoczne.Byłoby jednak grubymuproszczeniem, gdyby poznawcze koncepcjetraktować jako nieco ulepszone wersje kon-cepcji potocznych.Koncepcje potoczne trudno jest opisywaćod strony merytorycznej.Przede wszystkimdlatego, że są silnie nasycone wartościowa-niem, że najczęściej składają się z niewielkiejliczby założeń lub twierdzeń, że twierdzeniate nie stanowią systemu logicznie spójnego,a nade wszystko dlatego, że koncepcje te ma-ją instrumentalny charakter wobec doraż-nych potrzeb i interesów podmiotu, któryje podziela (Furnham, 1988; Łukaszewski,1997).Podstawowa właściwość tych koncepcji togeneralizacja określonego przekonania (naprzykład "ludzie już tacy są'~ dotyczącego lu-dzi i założenie, że rozpatrywane cechy sąwspólne dla wszystkich (por.Furnham,1988).Koncepcje te wprawdzie dopuszczają różniceindywidualne, ale na ogół nie w zakresie ce-chy, której dotyczą.Okazuje się, że podstawowe właściwości,traktowane jako ważne wymiary koncepcjiludzkiej natury, są niezbyt liczne (Łukaszew-ski, 1997; Wrighstman, 1974):(1) zaufanie - nieufność (czy ludzie są godnizaufania?) ;(2) silna wola - słaba wola (czy ludzie moty-wowani są wewnętrznie?);(3) racjonalność - irracjonalność (czy ludziekierują się regułami logicznymi, czy sąraczej impulsywni?);(4) altruizm, a także współpraca - egoizm,a także rywalizacja (czy ludzie kierują sięw swoim działaniu interesem wspólnym,czy osobistym?);(5) niezależność - konformizm (czy ludziesą w swych działaniach autonomiczni,czy raczej zależni od innych?);(6) różnorodność - podobieństwo (czy lu-dzie są podobni do innych i czy zmienia-ją się w czasie?);(7) złożoność - prostota (czy ludzi możnazrozumieć, czy są raczej niezrozumiali?);(8) kompetencja - bezradność (czy ludzie sąsprawcami, czy pionkami?);(9) uczciwość (także sprawiedliwość, prawo-rządność) - naruszanie norm (czy ludziepostępują zgodnie z normami moralnymii/lub prawnymi?);(10) dobro - zło (czy ludzie z natury swojej sądobrzy, czy źli?).Najbardziej eksploatowanym wymiarem po-tocznych koncepcji człowieka jest wymiarostatni (Łukaszewski, 1994).Koncepcje potoczne są niezbyt wyrafino-wane metodologicznie, zazwyczaj odwołująsię do dość powierzchownych wyjaśnień -najczęściej do reguły przyczyny wystarczają-cej (Kelley, 1971).Wegner i Vallacher (1977)oraz Łukaszewski (1997) opisali najważniej-sze własności tych teorii:(1) Potoczne koncepcje są kategoryczne,a ich twierdzenia skrajne i rozstrzygające(coś jest albo nie jest: "zawsze", "nigdy",H S HISTORIA I TEORIE PSlftH0L061tZHE"ponad wszelką wątpliwość" - to typoweokreślenia).Są to cechy charakterystycz-ne dla funkcjonowania struktur dogma-tycznych i zamkniętych (Malewski,1975;Rokeach, 1960).Być może skrajność są-dów bierze się z silnego nasycenia tychkoncepcji emocjami [ Pobierz całość w formacie PDF ]