Seweryn Goszczyński krol zamczyska

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Jak w krytyce, tak było i w literaturze polskiej.Nie dostrzegamy w żadnym jej utworześladów jakiegoś wpływu, jakiegoś echa Króla amczyska.Ale to, czego nie daje literatura,znalezć można tak się domyślam w malarstwie polskim, mianowicie w obrazachMatejki.Główną podstawą domysłu, że Król amczyska swoją treścią i swoimi obraza-mi wywarł wielkie wrażenie na młodym Matejce i zostawił ślady wpływu na kierunkuideowym jego historycznego malarstwa, jest ta szczególna rola, jaką Matejko wyznaczyłw swojej produkcji malarskiej postaci Stańczyka.Już w r.1853 zwraca się do niej myślpiętnastoletniego Matejki; w r.1862 maluje on obraz, przedstawiający Stańczyka w strojubłazeńskim, który zbolały, stroskany, sieói samotny w pokoju, przytykającym do wiel-kiej otwartej sali, góie dwór królowej Bony oddaje się wesołej zabawie tanecznej.TemuStańczykowi daje on własną twarz, a więc zespala się z nim w uczuciach.We dwaóie-ścia lat potem (1882) wprowaóa znowu Stańczyka na tło jednego ze swoich obrazów( r sk ), i dając mu wyraz twarzy odmienny od poprzedniego, twarz jednak, jakw poprzednim obrazie, znów daje mu swoją.W pierwszym z tych dwu obrazów twarz tawyraża boleść z powodu utraty Smoleńska i tworzy kontrast z lekkomyślną wesołościądworu królowej Bony.W drugim obrazie, który przedstawia scenę pozornie pełną chwałydla narodu, w twarzy i postawie Stańczyka nie ma tego przygnębienia, co w pierwszym przeciwnie, jest wielkie ożywienie, ale nie jest to żywość radości, tylko żywość myśli,przenikającej złudę pozorów i równie jak przedtem, tylko w inny sposób, niespokojnejo przyszłość narodu.Ten związek mięóy duszą malarza a postacią Stańczyka, który Matejko zaakcentowałtak silnie, zwrócił był już uwagę Stanisława Tarnowskiego, który twórczości Matejki po-święcił obszerne, z wielkim pietyzmem napisane óieło.Tarnowski zadał sobie pytanie,dlaczego Matejko włożył w Stańczyka swoje troski patriotyczne, dlaczego dał mu całąswoją duszę.Co za związek pytał co za pokrewieństwo mięóy nim a Zygmun-towym błaznem.Temu tradycja przypisuje rozum zdrowy i cięty dowcip,ale nie przechowała żadnych rysów głębszego smutku.A jednak Matejko,jak pózniej (1882) wióiał go ze swoją postacią, tak teraz (1862) w jego po-stać włożył swoje troski.Dlaczego? Próżno dochoóić, nie dojóie się.Nadomysł ledwo można by rzucić pytanie, czy Matejko, tak głęboki w uczu-ciach, a w tych czasach właśnie tak zniechęcony, zbolały, czy pośród lekkiej,bezmyślnej rzeszy nie wydawał się sam sobie istotą stworzoną z ironii losu, Bożym igrzyskiem , jak w rozpaczy nazywa się raz Kochanowski, błaznem,że tak cierpi strasznie a na próżno, i błaznem w mniemaniu powszednichluói dlatego, że tak cierpi, a oni nie? Może jego myśl była taka, może nie,co pewna, to to, że k y ak my la y raz s az a.��xTo ostatnie zdanie, przeze mnie podkreślone, zaóiwia pod piórem takiego znawcyliteratury polskiej, jakim był Tarnowski.Rzecz óiwna, że stawiąc te słowa, nie przy-pomniał sobie Goszczyńskiego, jego Króla amczyska i występującego tam Stańczyka.Wprawóie rola tego ostatniego w powieści nie jest dość jasna i wymaga bliższego oświe-tlenia, ale jest to przecież ten sam, z tradycji wzięty Zygmuntowy błazen , tylko wcalenie z usposobieniem, jakie mu tradycja nadała, ale pokrewnym temu, jakie mu nadałMatejko.Jakąż rolę odgrywa Stańczyk w powieści Goszczyńskiego? Jaki jest jego stosunek dogłównego bohatera, do Króla Zamczyska? Stańczyk jest pośrednikiem pomięóy wielkąprzeszłością a obłąkanym Machnickim, który o niej roi, który ją wiói i czuje zaklętąw gruzach odrzykońskich i który ją wskrzesić pragnie.Stańczyk wzywa Machnickiego naposłuchanie królewskie, które jest zarazem obrzędem koronacyjnym dla nowego króla,Stańczyk z polecenia Bolesława Chrobrego wprowaóa go na królestwo i ma potem być najego rozkazy, albo raczej być jego patronem i doradcą, Stańczyk wreszcie, gdy zawaliły się��x za z z k y raz s az a St.Tarnowski: a a k , Kraków 1897, str.63 64.ewe o i Król amczyska 51do reszty po powstaniu listopadowym górne pokoje zamczyska, wprowaóa go dopoóiemnego mieszkania i daje mu naukę o znaczeniu tego poóiemia.Jest więc Stańczykkierowniczym duchem króla zamczyska; ich postaci są tak bliskie sobie, tak jedną myślązłączone, że prawie zlewają się w jedną.Zewnętrznym wyrazem tej ich łączności jest strójkróla zamczyska, podobny do stroju królewskiego trefnisia.Różnica mięóy nimi polegana tym, że Machnickiego przedstawił autor jako obłąkanego, Stańczyka jako jedną z jegowizji.Jest on uzupełnieniem króla zamczyska: tamten jest przede wszystkim wyrazemgłębokiej czci dla sławnej przeszłości Polski i gorącej żąóy przywrócenia jej dawnej sławy,Stańczyk jest przedstawicielem nowych myśli, nowych dróg, które prowaóą do tego celu,i wyraża dążenia i troski patriotyczne samego autora.Domyślam się tedy, że na postać Stańczyka skierował uwagę Matejki swoją powie-ścią Goszczyński i że go pobuóił do obrania tej postaci za naczynie swoich własnychtrosk patriotycznych.A nie mniej silnie musiała przemówić do wyobrazni i serca malarzai postać samego króla zamczyska, w której młody Matejko tyle własnych uczuć mógłznalezć.Bo czyż nie był twórca kar i nieskończonego pózniej szeregu obrazów z óie-jów Polski, także, w swoim roóaju Królem Zamczyska, i to takiego, które miało dalekowiększe prawo stać się symbolem przebrzmiałej sławy narodu, aniżeli odrzykońskie, tojest Wawelu? Czy jego wyobraznia i jego serce patriotyczne, zrośnięte od óieciństwaz pamiątkami Krakowa, nie ożywiało, nie wskrzeszało z martwoty nagromaóonych tukamieni, jak to czynił Machnicki w Odrzykoniu? I czy nie miał prawa czuć się wsku-tek tego prawóiwym królem tego, zaklętego w kamień, świata przeszłości? Dodajmy,że ci, którzy mieli sposobność stykać się z Matejką i obserwować go z bliska, dostrzegaliw nim utajone, ale nieraz mimo woli przeb3ające się na wierzch, głębokie poczucie wła-snej wielkości, poczucie wielkiej roli, którą ma do spełnienia, poczucie pokrewne temu,które doprowaóiło Machnickiego do obłąkania.Na jedno jeszcze pokrewieństwo duchowe, które zachoói mięóy Goszczyńskima twórczością malarską Matejki, warto zwrócić uwagę.Już w amk Ka sk m poetadaje do zrozumienia, że stawiąc przed oczy ziomków sceny okropnych mordów w prze-szłości, chce ich pobuóić do zastanowienia się nad ich przyczynami, ma na oku przy-szłość, chce óiałać wychowawczo na naród. Syny mej ziemi, o rodacy mili! Wyszczerej wiary nie dacie poecie I sami pojrzeć na przyszłość nie chcecie & tak woław drugiej części tego poematu (w.524 i dalsze).W Król amczyska ta troska o przy-szłość narodu, ta dążność wychowawcza, występuje daleko szerzej i wyrazniej, choć nieposługuje się tak jaskrawymi i przerażającymi obrazami, jak w tamtym poemacie.Moż-na powieóieć, że jest ona duszą tej powieści [ Pobierz całość w formacie PDF ]

v